Rycerz bohater czy awanturnik?

Rycerze pochodzili zwykle z wyższej klasy i dzięki temu już jako dzieci uczeni byli prawidłowego zachowania i postępowania. Chłopcy do okresu dorastania ćwiczyli pod opieką przywódców, dzięki temu stawali się mężnymi wojownikami, którzy podczas uroczystej ceremonii pasowania otrzymywali tytuł rycerza.. Ta warstwa społeczna wyróżniała się spośród innych wojowaniem, a także była bardzo zróżnicowana społecznie pod względem majątkowym i prawnym
Rycerz jakiego znamy z literatury jest doskonały pod każdym względem, to wyidealizowany bohater bez wad, szlachetny i miłosierny, o nieskazitelnym zachowaniu, godnej postawie i wspaniałej prezencji. Stojący w służbie Kościoła i Boga. Kodeks honorowy obejmował obronę słabych( wdów i sierot), pomoc bliźniemu, służenie słusznej sprawie, prześladowanie wrogów Kościoła, a także złoczyńców. oraz nakaz wierności. Obowiązywał on wszystkich rycerzy. Kształcenie jakie przechodzili przez swoje dzieciństwo oraz ówczesne obyczaje miało duży wpływa na ich sposób bycia, zachowanie i charakter, a idea bycia wielkim rycerzem także bardzo ich ograniczała.
Rycerze byli tylko ludźmi, posiadali wady i zalety, odczuwali strach, lęk, przyziemne uczucia zwykłych ludzi. Należy pamiętać, że człowiek posiada zalety oraz wady, nie tylko przyswajane przez lata, ale posiada również cechy wrodzone. Dlatego ramy ideału rycerskiego nie obejmowały całej tej kasty. Należy pamiętać, że byli to wojownicy, którzy w „imię wiary” zabijali, krzywdzili oraz wyrażali chęć podboju.
Czy człowieka, który mordował ludzi można nazwać dobrym?
Życie feudała upływało na próżniactwie i rozrywce, otoczony służbą i zbrojnymi oddawał się bezproduktywnym zajęciom. Nie wliczając potyczek wojennych, często stosował przemoc także w czasie polowania i turniejów. Okazją do ćwiczenia w rzemiośle wojennym była nie tylko wojna, lecz także zawody szermiercze, turnieje rycerskie i polowania. Rycerstwo jako wojsko zajmowało się obroną oraz walką z wrogiem. Zabijanie należało do ich codziennego obowiązku. Zabijanie z chęci podboju, bądź szerzenia wiary można pogodzić z zasadami kodeksu? Rycerz walczący w służbie wiary i Kościoła to wojownik, który udawał się na krucjaty, gdzie toczono krwawe walki i mordowano ludzi.

Na naszym blogu pragniemy przedstawić rycerza jako bohatera w literaturze oraz jako awanturnika, którego atrybutem jest miecz. Prezentujemy go na dwóch skrajnych płaszczyznach- ideał i barbarzyńca.

Krysia i Edyta

Kodeks rycerski

Królowa turnieju, Ivenhoe, twórca Frank William Warwick Topham
Ilustracja pochodzi ze strony http://www.illusionsgallery.com/





Kodeks rycerski to zbiór zasad etycznych i moralnych, jakimi powinie kierować się rycerz, to wyznaczniki etyki rycerskiej. Głównymi zasadami były: służba i całkowite oddanie władcy i Kościołowi, a także miłosierdzie. Kierowanie się tymi zasadami gwarantowało godne życie. Kodeks tworzył wyidealizowanego obrońcę, obraz człowieka prawego bez skazy. Takie wzorce i systemy wartości miały coraz większy udział w tworzeniu nowej kultury.

Zasady kodeksu:
o życiu:
- szanować każdego człowieka,
- nosić w sercu miłość,
- prawdę wyznawać i sercem i słowem,
- bronić dobra i prawości od wszelkiego zła,
- być wiernym raz danemu słowu,
- nie czynić zła w gniewie,
- uważać na dumę rycerską, by pychą nie została splamiona;
- nie odwracać się do wroga plecami,

o służbie:
- doskonalić swoje ciało i ducha,
- pozostać wiernym swemu powołaniu,
- dbać o swą siłę w walce, aby zawsze móc stanąć na polu bitwy,
- pomnażać swój majątek.
- być miłosiernym i hojnym, wspomagać innych swym majątkiem i uczynkiem,

o porządku:
- unikać sprzeczek,
- ze skłóconymi pojednać się przed słońca zachodem,
- słuchać starszych od siebie i szanować ich,
-nie być ślepym na cudze grzechy i starać się wskazać innym prawidłową drogę,
- nie nadużywać picia wina i od podobnych trunków stronić,
- do przyzwoitości się wdrażać,nie słuchać rad do złego nakłaniających
- nie używać oręża pochopnie.

Cnoty rycerskie stanowiły podstawę kodeksu honorowego rycerza. Wiara ludu w posiadanie wymienionych cnót windowało go ponad społeczeństwo, wyróżniało go spośród zwykłego ludu średniowiecznego.

1.Żyć w prawdzie
2.Mieć wiarę
3.Żałować za grzechy
4.Dawać dowody pokory
5.Miłować sprawiedliwość
6.Być miłosiernym
7.Być szczerym i wielkodusznym
8.Znosić prześladowania

Kilka słów o Cydzie

Cyd,a właśc. Rodrigo Diaz de Vivar był to kastylijski rycerz,żyjący w latach ok.1040-1099.
Walczył z Maurami i Katalończykami dla Ferdynanda I oraz Sancha II Kastylijskiego.
W 1081r.został usunięty z Kastylii przez Alfonsa VI,z czasem jednak przywrócony do łask.
W 1094r.zdobył Walencję,którą władał aż do śmierci.Już za życia został uznany za wzór rycerza,symbol męstwa i lojalności.Wyczyny Cyda opiewano w literaturze arabskiej i hiszpańskiej.
Znany był głównie pod przydomkami El Cid-z arabskiego al-Said,"pan",a także el Campeador,"waleczny".
Najstarszym poematem opisującym czyny średniowiecznego rycerza jest "Pieśń o Cydzie"(Cantar del mio Cid).Jest to kastylijski epos rycerski(czternasto-i szesnastozgłoskowiec)
napisany przez anonimowego autora,najprawdopodobniej wędrownego poetę mauretańskiego,recytującego go na różnych uroczystościach dworskich.
Utwór przedstawia walki,dokonania rycerskie,opisuje życie średniowiecznej Kastylii,zaś samego bohatera przedstawia ze zwykłymi ludzkimi przywarami-jednak do końca pozostaje on wierny Bogu i władcy.
Epos składa się z trzech części:
I "Pieśń o wygnaniu"-Cantar del destierro
II "Pieśń o weselu córek bohatera"-Cantar de las bodas
III"Piesń o zniewadze w Corpes"-Cantar de la afrenta de Corpes.

Dzieje Tristana i Izoldy

Romans starofrancuski został opracowany w licznych wersjach, które niestety zaginęły lub nie dochowały się w całości do obecnych czasów. Znane fragmenty dzieła pochodzą z dwu wierszowanych redakcji z XII w. oraz trzynastowiecznej prozaicznej. Wykorzystują one watki fabularne jakiegoś pierwotnego i bardzo starego pratekstu tej opowieści miłosnej. W Europie historia tragicznej miłości była bardzo popularna. Tłumaczono ją już od XIII stulecia na inne języki. Odniosła wielki triumf w czasach romantyzmu, kiedy to m. in. Rozsławił ją w swoim dramacie muzycznym Ryszard Wagner. W 1900 r. romanista francuski Józef Bedier wykorzystał zachowane fragmenty średniowiecznych redakcji francuskich i niemieckich i opracował nową prozaiczną wersje, jską jest „Dzieje Tristana i Izoldy”.
„Dzieje Tristana i Izoldy” należą do cyklu fabuł bretońskich. Nie słabnące powodzenie pięknej, poetyckiej historii o tragicznych kochankach (Tristana i Izoldy) dowodzi ciągła atrakcyjność nie tylko legendarnej fabuły, lecz przede wszystkim manifestacyjnego dramatu uczuć, konfliktu między honorem a miłością. Tristan był siostrzanem i wasalem króla Marka, którego zdradza, lecz nie ośmiesza oraz uszlachetnionym mężem Izoldy. Oboje poprzez omyłkowe wypicie miłosnego napoju popadają niepokonanej, a także czarodziejskiej mocy namiętności. Świadomi zła i zdrady żyją w ustawicznym napięciu emocjonalnym, poszukując się i rozłączając na przemian. Miłość była silniejsza od woli samych zainteresowanych, jak również od śmierci. Działania drugiej Izoldy, z która związał się później Tristan doprowadzają niestety do zgonu kochanków. Król Marek z szacunku dla tak potężnego uczucia każe pochować ich razem. Z grobu Tristana i Izoldy wyrasta drzewo, symbolizujące życie i ich wieczną miłość.Są do dziś symbolem kochanków, ucieleśniającym szczęście i cierpienia miłości.

por Maria Adamczyk, Bożena Chrząstowaska, Józef Tomasz Pokrzywniak, Starożytność- oświecenie,wyd. 14, Warszawa 2000, s. 169.

Krucjaty

Krucjaty:


1096 r. – pierwsza krucjata
1204 r. – zdobycie Konstantynopola krzyżowców
1292 r. – upadek ostatniej twierdzy krzyżowców, Akkon

Przejawem ekspansji Europy Zachodniej były przede wszystkim wyprawy krzyżowe. U progu drugiego tysiąclecia chrześcijaństwo rozszerzyło swoje granice w Europie. Objęło Kraje słowiańskie oraz skandynawskie, a z Półwyspu Pirenejskiego zaczęto wypierać Arabów.
W 1095 r. papież Urban II rzucił hasło „wojny świętej” z Turkami. Według niego zabili oni i wzięli oni do niewoli wielu chrześcijan, jak również zniszczyli kościoły i Królestwo Boże. Pielgrzymowanie do Grobu Świętego stało się niemożliwe, ponieważ zajęli Jerozolimę. Na apel papieża odpowiedziano masowo i natychmiast. Ziemie wyzwalane przez krzyżowców spod panowania muzułmanów uznane zostały za własność Stolicy Apostolskiej. Na tej podstawie można stwierdzić, iż był to element polityki papiestwa walczącego z cesarstwem. Istotną rolę w podjęciu apelu papież odegrały nastroje religijne, wywołane w X w. przez ruch reformy Kościoła.
Obiecywane zbawienie i bogactwa pobudziły do działania najpierw grupy najuboższe, które szukały lepsze warunki życia z powodu panującego wówczas głodu. Przywódcami pierwszej wyprawy krzyżowej byli pretendenci do tronu, młodsi synowie władców, którzy zostali pozbawieni prawa dziedziczenia. Liczyli oni na to, iż zdobędą dla siebie państwa i władzę na Wschodzie poprzez drogę podboju. Zamiar ten faktycznie zrealizowali.
Pierwsza krucjata zakończyła się katastrofą. Sześćdziesięciotysięczną „ armię” krzyżowców stanowili w większości ubodzy rycerze, wygłodniali chłopi i zwykli przestępcy. Gdy ich wędrówka przez szlak prowadzony przez Europę dobiegła końca i dotarli wreszcie do Azji Mniejszej ich armia była zdziesiątkowana. Seldżukowie rozbili ich doszczętnie. Część z nich zginęła, a ocalałych sprzedano jako niewolników. Tragedia ta przyspieszyła zorganizowanie odpowiedniej ekspedycji militarnej rycerstwa. Pomimo tego, iż liczyła zaledwie ok. 5 tys. rycerzy odniosła ogromne sukcesy. W 1099 r. zdobyto Jerozolimę . poprzez brutalne mordy i złupieniem miasta. W Ciągu zaledwie 20 lat wyparli muzułmanów z wybrzeża Morza Śródziemnego. Były to tereny od Cylicji po Deltę Nilu. Powstały na nich małe państwa feudalne: Królestwo Jerozolimskie, a także podległe mu hrabstwo Trypolisu, księstwo Antiochii oraz hrabstwo Odessy. Wszystkie były pod władzą przywódców tej wypr

Zakony rycerskie.

Część rycerzy stanowiących siłę militarna Królestwa Jerozolimskiego, zorganizowała się w zakony. Powstały one z bractw zakładanych dla zapewnienia bezpieczeństwa oraz opieki dla pielgrzymów. Templariusze, joannici, a także Zakon Najświętszej Panny Marii( Krzyżacy) szybko się wzbogacili i zdobyli niezależność, ponieważ podlegali bezpośrednio papieżowi. Na czele tych zakonów stali wielcy mistrzowie, a komutrowie zarządzali poszczególnymi domami zakonu. Każdy wstępujący do zakony rycerz składał śluby zakonne, jak również przysięgał walczyć z poganami.


Bilans krucjat.

Współcześni historycy podkreślają przewagę zjawisk oraz skutków negatywnych krucjat w znaczeniu dla średniowiecznej Europy. Ogromne korzyści przyniosły jednak dwum siłom: papiestwu i miastom włoskim. Aż do 1204 r. wzrastał autorytet papiestwa dzięki wyprawom krzyżowym. Przyniosły one także znaczne pomnożenie majątku kościelnego. Miasta włoskie, jak również niektóre miasta południowej Francji i Katalonii dorobiły się ogromnych fortun np. dzięki zaopatrywaniu Królestwa Jerozolimskiego. „Wojna święta” z muzułmanami nie przyniosła jej uczestnikom odrodzenia moralnego. Grabieże i mordy już do pierwszej wyprawy były udziałem krzyżowców. Krucjaty odebrały życie tysiącom istnień ludzkich. Było to skutkiem nie tylko krwawych bitew lecz także z powodu głodu i zaraz.

por. Halina Manikowska, Julia Tazbirowa, Historia. Średniowiecze, Warszawa 1988, s. 86-91.

Upadek Rycerstwa

Podstawą przyczyną ,,upadku" rycerstwa i jego częściowej demilitaryzacji miedzy XIII a XV w. była jednak zasadnicza zmiana techniki wojennej.Pierwsze zwiastuny tego procesu datują się już z XII stulecia,wraz z wprowadzeniem na polach bitew i przy oblężeniach kuszy-broni,jaka w swej przenośnej postaci wywodziła się ze stepów Azji i którą Kościół przez długi czas uważał niedozwoloną ze względu na zabójczą siłę rażenia.Mimo że kościół zakazywał jej używania w konfliktach miedzy chrześcijanami,kusza jednak ustaliła się,a razem z nią angielski long bow-długi łuk,cechujący sie długim zasięgiem i wielką szybkością strzelania.Obciążenie uzbrojeniem,pomijając szybki i gwałtowny wzrost jego kosztów,uniemożliwiało rycerzom dłuższe przebywanie w siodle i zmuszało ich do wbierania ras konia -silniejszych i odporniejszych lecz mniej szybkich ,co wystawiało konnego jezdzca na pociski wroga przez czas dłuższy aniżeli w poprzedniej epoce.
Pozostawały rycerstwu wystawność,turnieje,wyzwania na ,,szczególną walkę"lecz prawdziwa walka na przełomie średniowiecza i ery nowożytnej była już czymś zupełnie innym.
Czy piękna rycerska przygoda zginęła w gąszczu pik,w dymie bombard,miedzy umocnionymi fortecami a tyranią szesnastowiecznych władców absolutnych?Tak i nie.Niewątpliwie konny rycerz przeżywa od początku XVI w okres długotrwałego upadku,lecz odżyje on w stuleciu następnym,w postaci lansjera,dragona i konnego strzelca,pomijając zapożyczonych ze stepów huzarów i ułanów.
Rycerstwo umierało już w chwili swych narodzin.Ledwie powstałe opłakuje już ciało poległego w Roncesvalles Rolanda.Opłakuje przy tym bohatera poległego dawno temu,jeśli wezmiemy pod uwagę że Historyczny Roland żył w VIII w. ,a chansons datują się dopiero z 11 stuleci.Wielka szlachetność cechuje zawsze dawnych rycerzy.Jest to jedna z reguł gry.Mitologia rycerska stanowi bowiem cześć rozumienia histori nieustannie odwołując się do współczesnego zepsucia,przeciw któremu przywołuje się rycerza bez skazy,trwogi.


,,Człowiek Średniowiecza" Le Goff Jacques

Turnieje Rycerskie

Turnieje niezawsze odbywały się tylko przy udziele samych rycerzy,wręcz przeciwnie,zazwyczaj mieli oni ,niekiedy nawet licznych,pomocników pieszych.Co zaś się tyczy,,Zamkniętego Pola",to niekiedy obejmowało ono szersze terytorium z łąkami,lasami,polami,i dotykało nawet czasem pewnych zamieszkałych osad.Jednym słowem,nie stanowiło wąskiego,dobrze wytyczonego placu,lecz prawdziwe pole bitwy.Rycerze i trubadurzy,heroldzi,żonglerzy,będąc zwolennikami turnieju,wysławiali go jako szkołę odwagi i lojalności.Przedstawiali turniej również jako zwierciadło cnót chrześcijańskich,usiłując go pokazać jako ćwiczenia przygotowawcze do krucjaty lub jako okazję,w czasie której można było dojść do porozumienia w sprawie tego rodzaju wypraw.Rzeczywiście bowiem zdarzało się ,że wczaśnie lub na zakończenie turnieju wielu rycerzy składało ślub wyprawy na wojnę przeciw niewiernym.Tego rodzaju śluby drogie były rycerskiej tradycji.Kościół jednak przez długi czas był surowy w stosunku do turniejów.Kaznodzieje i autorzy traktatów teologiczno-moralnych i żywotów świętnych na wyścigi mnożyli wystąpienia przeciwko rozrywkom wojennym,a także rozpuszczali straszliwe pogłoski.Pisano np :że w miejscu,w którym odbywał się szczególnie krwawy turniej,widziano pozniej diabły,ścierające się w powietrzu w swym własnym turnieju,przy straszliwych okrzykach radości ,różne demony,tym razem pod postacią kruków i sępów,pojawiać się miały na innym placu turniejowym niewątpliwe w poszukiwaniu dusz do porwania i jak drapieżne ptaki wyrywały kawałki ciała ze zwłok poległych.Innym razem zaś,pewien zabity rycerz,powróciwszy tajemniczo do życia na parę chwil,powstać miał z katafalku i opowiedzieć w kilku słowach straszliwy pośmiertny los tych,którzy lubowali się w okrutnych zawodach.Jakub z Vitry w XII w wykazał po kolei,jak w turnieju popełnia się wszystkie siedem grzechów głównych:pychę -gdyż tego rodzaju rywalizacja bierze się z niezamierzonego pragnienia sławy i wyróżnień:gniew,czy starcie ,mimo że podyktowane regułami zabawy,w fatalny sposób rodziło nienawiść i pragnienie zemsty,lenistwo,jako że pokonani w turnieju łatwo poddali się wyczerpaniu i zniechęceniu ,chciwość zważywszy,że walczono z myślą o łupie w postaci broni i koni powalonych przeciwników oraz o bogatych ,czekająch na zwycięzców nagrodach,obżarstwo,gdyż uroczystościom tym towarzyszyły zazwyczaj wielkie uczty,wreszcie rozpusta,gdyż uczestnicy turnieju ścierali się ze sobą,by przypodobać się damom,których ,,kolor" lub inne znaki nosili w walce na wzór kity na hełmie lub sztandaru.Demonstrowany w trakcie turnieju dowód miłości,razem z namalowanym na tarczy,okryciu i czapraku konia herbem,stanowiły charakterystyczne znaki wyróżniające biorącego udział w tych zapasach rycerza.Również napięcie erotyczne bywało niekiedy bardzo silne i było zasadniczą cechą rozrywki rycerskiej.Faktem jest, że turniej zakorzenił się głęboko w kulturze arystokratycznej-a także mieszczańskiej i ludowej,gdzie niezliczone są przykłady imitacji i parodii zawodów rycerskich-i w trybie życia wiodącej klasy społecznej.Ponieważ turnieje zaczęły stanowić istotną cześć społecznego życia arystokracji,Kościołwi coraz trudniej było podtrzymać zakazy,zwłaszcza gdy zawody stawały się coraz mniej niebezpieczne i z mniej lub bardziej udawanych bitew przekształcały się stopniowo w zabawy bądz widowiska.Słynna jest pewna wzruszająca opowieść o tym,co można by nazwać jednym z najpiękniejszych zbiorów legend religijnych XIII w,a mianowicie z Dialogus Miraculorum Cezarego z Heisterbachu.Pewnien rycerz udaje się z towarzyszami na turniej i przejeżdżając drogą obok poświęconej Najświętszej Maryi Pannie kaplicy,nie umie się oprzeć pragnieniu złożenia hołdu.Pogrążony w modlitwie nie zwraca uwagi na mijający czas.Zasmucony przyjedzie na turniej ze znacznym opóznieniem i zastanie tam wszystkich uczestników świętujących jego czyny.Podczas gdy on modlił się do dziewicy,Ona przybrawszy jego postać,broń i znaki,stanęła za niego do walki w turnieju i odniosła zwycięztwo.

,,Człowiek Średniowiecza" Le Goff Jacques